Geçmişte İzmir’de yaşanmış olaylar kent tarihinin köşe taşlarıdır!
Mavi gök kubbenin altında mavi körfez nelere şahit olmadı ki!
Gök gürledi, bulutlar ne yağmurlar bırakmadı ki!
İnsanlar daima özneydi tabiatın içinde.
Yamaçlarda zeytin toplayanlar, bayırlarda koyun otlatanlar, yalıda balık tutanlar, düzlüklerde üzüm, buğday yetiştirenler, kıyıda dolaşan ozanlar!
Sıradan beşerler bu hoşlukların olağan ki keyfini çıkardı, onlardan yararlandı.
Ama toplumsal gelişme o basamaktaydı ki son kelamı daima buyurganlar söyledi.
Kan teri aştı!
Savaşlar, çatışmalar daima insanların ürettiklerine el koymak içindi.
***
İzmir ve etrafının Türk yurdu olmasının tarihi, 1071 Malazgirt Savaşı akabinde, Anadolu’ya yayılan Türkmen beyefendilerinden Çaka Bey’in 1081 yılında İzmir’i fethiyle, Türklerin yöreye yerleşmesiyle başlamış, sonra hızlanmıştı.
(Çaka Bey büstü-Mersin Müzesi)
Bizans İmparatorluğu periyodunda çeşitli nedenlerle nüfusu azalmış, boşalmış Anadolu’ya akın akın Türkmenler geliyor, kimi yerde çatışarak bu kadim toprakları kendilerine vatan yapıyordu.
Bir orta Bizans’a esir de düşen Çaka Bey İzmir’i, yerleşiklerin lisanında “Smirni”yi 8000 Türkmen yiğidiyle aldı.
Kurduğu 40 kesimlik, güçlü bir donanmayla İzmir merkezli Urla ve Foça’yı da içeren, Midilli, Sakız, Sisam, Rodos adalarına hükümran olan bir beylik kurdu. Marmara Denizi kıyılarına kadar açıldı. Gözü pekti.
(Ege’de savaş)
Antik çağın büyük ozanı İzmirli Homeros’un yapıtlarını okuyup anlayacak kadar Helence/Yunanca bildiği söylenir.
Onun kişiliğinden, gitgide artan gücünden rahatsız olan Bizans ve Anadolu’daki Selçuklu Sultanı I.Kılıç Aslan (1079-1107) Çaka Bey’e karşı ittifak yaptı.
Bundan haberi olmayan Çaka Bey, Kılıç Aslan’ın davetiyle gittiği ziyafette öldürüldü (1092).
Türk’ün Türk’e ettiğine bak!
Kurduğu küçük beylik, I.Haçlı Seferinin başlamasıyla Anadolu’ya giren Haçlılar tarafından 1097 yılında yıkıldı. Haçlılar İzmir’i Bizanslılara teslim etti.
Haçlı saldırganların kırımlarıyla bölgeye yerleşmiş Türkmenler içlere, dağlara gerçek çekildi.
Ancak Türkmenler artık çevreyi tanımış, bu bereketli toprakları yurt edinmeye kararlıydı.
(Çaka Beyin İzmir beyliği)
***
150 yıl kadar İzmir’i elinde tutan Bizans 1261 yılında kenti tüccar Cenevizlilere (İtalyan Cenovalılar) verdi.
Bu süreçte Anadolu’daki Türkmenlerin sayısı, doğudan gelen göçlerle durmadan artıyordu.
Yer yer küçük beylikler kuruluyordu.
1299’da Kayı uzunluğundan Ertuğrul Gazi oğlu Osman Bey, Bilecik-Bursa dolayında kurduğu beylikle gelecekte cihan hakim olacak İmaratorluğun temelini atarken, bir başka Türkmen beyefendisi Aydınoğlu Mehmet Bey, 1308’de, Bizanstan aldığı Birgi’de (Ödemiş-İzmir) kendi bağımsızlığını ilan ediyordu.
İzmir kentinin etrafını de süratle ele geçiren Mehmet Bey Kadifekale’yi zapt etmiş lakin 1097’den beri Hıristiyanları elinde bulunan yalıdaki Liman/Okçular Kalesini alamamıştı.
(İzmir Limanı ve Kalesi ile ilgili bir harita. 16.yüzyıl. İç limanın asırlarca kullanıldığı anlaşılıyor.)
Böylece İzmir’in karasal tarafında ve Kadifekale eteklerinde yavaş yavaş gelişen Türk mahalleleri oluşmuştu.
Hıristiyanlarlar ise körfez kıyısında, uzun yıllar karaya bir cep üzere giren koydaki iç limanı koruyan Liman/Okçular Kalesi etrafında yaşıyordu.
Kalenin bekçilik yaptığı bu küçük koy/liman, evvelden Değirmen Dağı denen yüksek, bugünkü Eşrefpaşa semti eteklerinden gelen sellerin yığıntılarıyla 17.yüzyıla hakikat dolacaktı.
Bu Liman Kalesinin etrafı ve deniz kıyısı, Hıristiyanların yaşadığı yöre “Gavur İzmir”, iç taraf, Kadifekale’ye yanlışsız uzanan yerler “Müslüman Mahallesi”ydi.
Geçen yıllarda kasıtlı olarak günümüz İzmirine de yakıştırılmaya çalışılan “Gavur İzmir” deyişi bundandır, tarih bilmezlikten!
“Müslüman Mahalleleri”nde, kendi kültürlerini yaşayan Türkler epey dindardı.
(1800’lü yıllarda Liman Kalesi)
***
Aydınoğlu Mehmet Bey’den sonra başa geçen oğlu Umur Bey 1329’da iki yıllık bir kuşatmadan sonra “Aşağı Kaleyi, Liman Kalesi”ni fethetti.
“Gavur İzmir” de Müslümanların eline geçti!
Umur Bey yalıya kurduğu tersanelerle denizlerdeki aktifliğini arttırdı. Kıyıları vura vura, baskın yapa yapa uzak diyarlara kadar gitti.
Yunanistan’da Mora yarımadası-Korint boğazını ya da Çanakkale-Gelibolu kıstağını, gemilerini yağlı tahtalar üzerinden karada kaydırarak, hayvanlarla çekerek geçirdiği söylenir.
Ancak Umur Beyin parlak günleri çok sürmedi.
(Umur Bey heykeli-Birgi/Ödemiş/İzmir)
O vaktin Dünya siyasetinde da Avrupalı Hıristiyanların gözü Orta Doğu’daydı.
Bataklıklar, ormanlar içinde zorluklarla yaşayan Avrupalı köylülerdi savaşa sürülenler. Kendi yurtlarında feodal beyefendilerin buyruğunda sersefildiler.
Haçlı bayraklarıyla sürüler halinde Orta Doğu’ya saldırdılar.
Anadolu onlar için bir köprüydü.
Din ismine yapılan en kanlı paylaşım savaşlarındandır Haçlı Seferleri.
(Deniz Savaşları)
Niyet, görünürde Hz.İsa’nın yaşadığı kutsal sayılan toprakları Müslümanların elinden almak, Hıristiyan ülkesi yapmaktı.
Ama gerçek maksat, o vakitler lisanlara destan olan sıcak ülkelerin zenginliklerine el koymak, ticaret yollarını kontrol altına almaktı.
Yağmacı Haçlı seferleri arka arda geldi.
Bu ortamda Anadolu’nun batı ucunda, sefer yolundaki korunaklı İzmir limanının kıymeti ortadaydı.
Tüccarlar için bir durak, uğrak yeriydi burası. Üstelik güçlü bir tabiatın kesimiydi.
1334’de Haçlılar büyük bir donanmayla İzmir’e saldırdılar. Liman Kalesini ve “Gavur Mahallesi”ni tekrar ele geçirirler. Aydınoğullarının tersanelerini, donanmasını yaktılar.
Umur Bey bu türlü güçlü bir atağa karşı İzmir’i koruyamamıştı fakat kentin en yüksek yerine, Rumlarca ismi “Pagos” olan“Kadifekale”ye çekildi.
Yöreyi terk etmedi.
Haçlılar Kadifekale’yi alamadılar ve Türkleri İzmir’den söküp atamadılar.
Artık Türklerin de yurduydu bu topraklar.
Umur Bey Türkmenleri çabucak toparlamaya girişti. Gerisine aldığı yeni güçlerle 1348’de İzmir’in Liman Kalesini, geri almak için kuşattı.
Haçlılar kenti zapt ettikten sonra Kaleyi Rodos Şövalyelerine teslim etmişti.
Ne yazık ki Umur Bey bu kuşatmada Kaleden atılan bir okla öldü. Kaleyi fethedemedi.
Aydınoğullarının merkezi Birgi’de babasının yanına gömüldü.
Babası Mehmet Bey 1312 yılında, Birgi’de taş personelliği ve ahşap oymacılığı göz alan, Anadolu Türk sanatının en hoş örneklerinden biri olan, kendi ismini taşıyan bir cami yaptırmıştı. Mescidinin haziresinde (bahçesindeki küçük mezarlıkta) yatıyordu.
Umur Bey’in yerini kardeşleri Hızır ve İsa Bey aldı. İzmir etrafının Türkleşmesini onlar sürdürdü.
Ama Smirni/İzmir Kalesi Rodos şövalyelerinin elinde kalmıştı.
(1550-1650 yılları İzmir. Liman, Kadifekale.)
***
Umur Bey’den yaklaşık 55 yıl sonra İzmir tekrar kanlı günler yaşayacaktı.
Orta Asyalı fatih Timur, giderek Türkleşen lakin kıyısı ve Kalesi Hıristiyan Rodos Şövalyelerinin elinde olan İzmir’in tarih sahnesinde yer alacaktı.
Timur’la İzmir’in bu karmaşık yıllarda bağı neydi?
Nasıl gelmişti, neden gelmişti, neler yapmıştı buralarda?
Ne izler bırakmıştı, bu hem çok akıllı hem de kıyıcı başkan?
***
Timur, bugünkü Özbekistan’da, Semerkand yakınında “Şebz” kentinde, 1336 yılında doğmuştu.
Burası Aral gölü ile Hazar denizi ortasında kalan topraklardır.
Aral gölüne dökülen Seyhun (Siri Derya) ve Ceyhun (Amu Deya) ırmakları bu toprakları sular.
Burası, 1227’deki vefatıyla imparatorluğu parçalanan Moğol Cengiz Han’ın oğullarından Çağatay Han’ın hissesine düşmüştü.
(Cengiz Han’ın Pekin’e girişi-Reşiddüdin)
Bu bölgede çoğunlukta olan Türklerle Moğol soyu birbirine karışmış, başlangıçta Şamanist ve Budist olan Çağatay Hanları 1330’lu yıllarla birlikte İslam dinini seçmiş, lisanları de Türkçe’ye dönüşmüştü.
Yakın vakitlere kadar buralarda konuşulan lisana Çağatay Türkçesi deniyor.
Timur’un soyunun Türkleşmiş bir Moğal uzunluğu olan Barlaslar’dan geldiği ileri sürülür. Babası Turgay annesi Tekira Hatun idi.
Bir görüşe nazaran de Barlaslar ile Cengiz Han ortak bir atadan geliyordu.
Doğrudan Cengiz Han soyundan olmaması nedeniyle, kendine “Han” demiyor, “Emir” diyordu Timur.
Ancak hakanlık pozisyonunu yasal hale getirmek için Cengiz soyundan gelen kukla bir “Han”ı tahta oturtup Devleti kendi yönetiyordu.
Bunun yanı sıra durumunu güçlendirmek, pekiştirmek için yeniden Cengiz Han soyuna mensup “Bibi Hatun” lakaplı “Saray Melik” hanımla evlenmiş, saygın bir unvan olan“Küregen” “Güvey” sanını kullanma hakkını kazanmıştı.
Ancak Bibi Hatun’un, Timur seferdeyken ona sadık kalmadığı istikametinde söylentiler vardı.
(Timur’un yaralandığını temsil eden bir minyatür)
Timurla görüştüğünü yazan Tunuslu İslam alimi İbni Haldun’a nazaran Timur bir Türk’tü.
Doğduğunda avucunda kan olması ileride çok kan dökeceğinin, saçlarının beyaz olması olgun bir kişi olacağının ve çok işler başaracağının kanıtı olarak yorumlanmıştı.
Timur yetişkin iken uzun uzunluklu, geniş omuzlu, başı büyük, alnı geniş bir erkekti. Asık hızlıydı ve ciddiyet akardı üzerinden. Bakana dehşet verirdi.
Sağ eli felçli ve sağ ayağı topaldı.
Bir anlatıya nazaran küçükken koyun çalarken bir çoban tarafından omzundan ve kalçasından vurulmuş, çolak ve topal kalmıştı.
İbni Haldun’un verdiği bilgiye nazaran ise Timur’un topal olmasının nedeni gençliğinde girdiği bir çatışmada aldığı ok yarasıydı.
Bu nedenle ona Timurlenk, Aksak Timur deniyordu.
İslamın Orta Asya’da kökleştiği bir ortam vardı doğduğu topraklarda.
Timur, Moğol kökleri de olan sünni bir Müslüman Türktü.
Dindar görünüyordu.
Başkent yaptığı Semerkand’da, “Tasavvuf İlmi”nin öncülerinden, çok hürmet duyduğu büyük İslam alimi Hoca Yesevi’ye bir türbe yaptırmıştı.
Ardılları günümüze kadar gelen Nakşibendilik tarikatının kurucusu, büyük mutasavvıf Muhammed Bahaüddin’e de hürmet ediyordu.
Dini siyasette çok âlâ kullanıyordu.
Din, çoğunlukla kimi siyasetçilerin davranışlarına toplum nezdinde meşruiyet sağlıyor. Evvelce de öylemiş, artık de.
(Emir Timur)
Bunların yanı sıra ülkesinde boş yerlerde tarım yapılması için nüfus kaydırmaları, yeni iskanlar yapıyor, sulama kanalları açtırıyordu. Ticaretin gelişmesi için teşebbüslerde, düzenlemelerde bulunuyordu.
43 eşi ve cariyesinin olduğu söylenir.
O vakitlerin bir kendine bağlama ve barış sağlama yolu olarak fethettiği yerlerin beyefendilerinin karılarını, kızlarını kendine eş ya da cariye yapması bu sayıyı arttırmıştı.
Aynı vakitte bir satranç oyunu tutkunuydu. Kimse onu yenemezdi. Hatta satranç tahtasını büyütmüş, oyuna deve, boğa, aslan üzere yeni taşlar eklemişti.
Bir akıl oyunu olan satranç tecrübesi muhtemelen birçok savaşı kazanmasına yardımcı olmuştu.
Yaman bir savaşçı ve savaş yöneticisiydi.
Hırslıydı!
Doğduğu toprakların idaresini, Aral gölüne dökülen Seyhun (Siri Derya) ve Ceyhun (Amu Deya) ırmakları ortasındaki, Arapça “nehrin ötesi” manasına gelen “Maveraünnehiri” ele geçirdikten sonra batıya yöneldi.
(Timur’un seferleri ve I.Beyazıt)
Horasan’ı, Kuzey İran’ı, Azerbaycan’ı, Hindistan’ın ve Irak’ın kuzeyini, Suriye’yi fethetti.
Tabii ki geçtiği yerleri yağmalıyor, darmadağın ediyordu.
Kılıcı çok keskindi!
Anadolu’da Sivas’a kadar geldi.
***
Timur’un savaşı aslında bir fetih savaşı, ele geçirdiği bölgelere yerleşme maksadı taşımıyordu.
Çok kıyıcı ordusuyla zapt ettiği yerlerde ona direnmiş halkı çoğunlukla, zalimce kılıçtan geçiriyor, altın gümüş üzere pahalı ne varsa yağmalıyordu.
Bu maksat ve hareketlerle Anadolu’ya girdi.
Osmanlı Sultanı I.Beyazıt (1360-1402) adım adım ülkesine sokulan, başlangıçta savaşmak istemeyen imgesi veren Timur’un karşısına dikildi.
Ülkesini çiğnetemezdi ya!
(Ankara Savaşı ve I.Beyazıtın esir düşmesi -1402)
Sultan I.(Yıldırım) Beyazıt “28 Temmuz 1402”de Ankara’da, Çubuk Ovasındaki ünlü savaşta, yanlış pozisyonlanma, eşliğindeki birliklerin ihaneti, Timur’un kurnazlığı sonucu yenildi.
Bu savaşta Timur’un, Hindistan seferinde elde ettiği savaş fillerini kullanması Osmanlı ordusuna karşı büyük bir üstünlük sağlamasına yol açtı.
Filler, Osmanlı sınırlarını yarıp ağır ziyanlar verdiler. Koca hayvanlar Osmanlı ordusunun moralini ve sistemini bozdular.
Sonuçta Osmanlı Sultanı I.Beyazıt esir düştü.
Ardından Timurlenk Anadolu’yu talan etti. Birçok kenti yakıp yıktı.
Askerleri pahalı ne varsa topluyordu. Ganimet deniyordu buna!
Türk sayılan ve Müslüman olan Timur, tekrar bir Türk ve Müslüman olan Yıldırım Beyazıt’ı kafese koyulmuş bir aslan üzere elaleme teşhir etti.
(Timur tarafından kafese konulan Sultan Beyazıt- Bir Avrupa resmi-1584)
Anadolu insanlarını ezdi.
Bu verimli topraklarda daha yağmalanacak yer çoktu.
Kütahya’da ordugah kurduktan sonra, Aralık 1402’de Batıya yönelmeden evvel, Osmanlı Devletinin Anadolu’daki Türk beyliklerini idaresi altında birleştirerek kurduğu birlik nizamını bozdu.
Nasıl olsa Yıldırım Beyazıt yenilmiş, Anadolu Timur’un eline geçmişti. İstediğini yapardı!
Timur bu beyliklerin topraklarını evvelki Beyefendilerine geri verdi.
Anadolu’nun Osman Bey oğulları tarafından bin bir uğraşla oluşturulan siyasal birliğini paramparça etti.
Tabii ki bu birliğin yok edilmesi teşebbüsünden, Osmanlının düşmanı Ortodoks Hırıstiyan Bizans Devleti de çok mutluydu.
Balkanların altını üstüne getiren Yıldırım Beyazıt Bizans’ı, İstanbul’u da kuşatıp zapt etmeye kalkmıştı zira.
Aksak Timur onunla birebir lisanı konuşan, birebir dine, birebir mezhepe mensup I.Beyazıtı yenince, Bizans için Anadolu’dan gelecek Türk tehdidi zayıflamıştı.
Bizansın/İstanbul’un üstüne gitmedi Timur. Anadolu onu gereğince oyalayacaktı. Üstelik kendi yurdundan da epey uzaklaşmıştı.
Hıristiyan Devletler Osmanlıyı parçalayan Timurlenk’i seviyordu.
***
(Esir Beyazıtı denetleyen Timur. Fotoğraf (Chilobowski-1878).
Öte yandan duydukları, çaşıtlarının bildirdikleri Batı Anadolu’nun zenginliğini anlata anlata bitiremiyordu.
Komutanları bugünkü Marmara bölgesini de yağmaladılar.
Kucak kucak altın taşıdılar Timur’a.
Sıra Ege Denizi’ne ulaşmaya gelmişti.
Hıristiyanların, yerleşiklerin “Smirni” dediği İzmir’in şanı arşı alaya çıkmıştı.
Bitek ovaları servet üretiyordu.
Limanlara gelen giden gemiler daima yük doluydu.
O devirde yaşamış Bizans tarihçisi Mikhael Dukas’ın anlattığına nazaran Timur Edremit üzerinden Bergama’ya geldi. Bir müddet Bergama’da kaldıktan sonra İzmir etrafına yöneldi.
Çağdaş müellif Roy E.Steir’in yazdığına nazaran de Timur’un askerleri bölgede, muhtemelen Denizli civarında bulunan kirli ya da zehirli bir kaynaktan su içtikleri için hastalanmışlardı.
Zengin yöreyi talan ettiğı sırada; Timur yanlısı muharrir Ali Yezdi’nin verdiği bilgiye nazaran; işlek limanları olan Ayasuluk (Efes-Selçuk) ve Balat’a (Milet-Söke) girdi. Buraları kontrolüne aldı.
Ticaretin çok canlı olduğu Tire’de bir müddet kaldı.
Timur, Tire’ye girişiyle ilgili olarak kente; halk arasıda “Karataş” olarak anılan, lakin sonra kaybolan, Farsça (İran dili) yazılı bir “kitabe” diktirdi.
Osmanlı kaynakları Timur’un kışı “Aydın ili”nde geçirdiğini yazıyor.
(Timur dinleyicilerine buyuruyor. Minyatür (1467)
***
1344 yılı Haçlı Seferleri sırasında, Haçlılar Smirni/İzmiri Rodos adasına üslenmiş, bir Hıristiyan tarikatı olan Saint Jean/John Şövalyelerine teslim etmişti.
11.yüzyıl sonunda Haçlıların zapt ettiği Kudüs’te katolik şövalyeler tarafından kurulmuş bu tarikatın emeli, başlangıçta hastaları tedavi etmekti. Bu nedenle onlara “Hospitalier” “Hasta bakıcılar” deniyordu.
Aynı vakitte savaşçı olan bu tarikat, Haçlıların Kudüs krallığı çökünce 1291’de Kıbrıs’a, akabinde Rodos’a sığındı. Malta adasında üslendi.
Zamanla Akdenizi haraca kesen Rodos şövalyeleri için pozisyonu stratejik İzmir yerleşilecek, kıymetli bir silahlı güç barındırılacak, kolay elde tutulacak bir yerdi.
Bu nedenle, Anadolu’da Türkleri birleştirmeye uğraşan Osman oğulları için, yörede gitgide artan Türk varlığına karşın, İzmir’in deniz kıyısındaki zapt edilmesi güç kalesini fethetmeye sıra gelmemişti.
Timurlenk İzmir’e vardığında, karşısında korunaklı bir kaleye ve limana sahip savaşkan Rodos Şövalyelerini buldu.
(Timur savaşta)
Ege Denizi’ne ulaşan Timur’un yüksek bir yerden seyrettiği İzmir’in hoşluğuna, körfezin ihtişamına hayran kaldığı söylenir.
Körfez bir inci gerdanlık üzere duruyordu gözlerinin önünde.
O vakittir bu vakittir daima hoştur İzmir!
Poyrazı, imbatı, fışır fışır kıyıya çarpan köpüklü dalgalarıyla!
Yöredeki birinci Türkmen uzunluklarının lideri Çaka Beyin bir müddet elinde tuttuğu, daha sonra Hıristiyanların geri aldığı, bu süreçte Osmanlının fethetmeye kalkmadığı kenti zapt etmeye karar verdi Orta Asya’dan gelme yaman fatih.
Kim bilir el konacak ne kadar çok malı vardı bu güçlü kentin?
Kuşattığı birçok yerde yaptığı üzere Timurlenk kentin sahiplerini evvel ikaz etti.
İlk gün elçilerine “beyaz bayrak” sallatarak teslim olmalarını istedi. Olmadılar!
İkinci gün gösterilen “kırmızı bayrak” kenti zapt etmek için güç kullanılacağının işaretiydi.
Yine teslim olunmazsa üçüncü gün göndere çekilen “siyah bayrak” ise kentin yağmalanacağını ve insan kırımı olacağını bildiriyordu.
(Emir Timur ve Meclisi)
Rodos Şövalyeleri bunlara aldırmadılar. Kalelerine güveniyorlardı.
Kelenin koruduğu küçük limana gelecek dost gemilerden yardım alabileceklerini umuyorlardı. Deniz çok birçok yakınları vardı.
Ancak karşılarına bir savaş dehası çıkmıştı. Bir santraç ustası!
Üstelik ona karşı çıkanın gözünün yaşına bakmayan, düşmanına acımasız olan bir kumandan.
Aksak Timur Kale surlarında gedik açmak için temellerine “lağım” denilen çukurlar, tüneller açtırdı.
Buralara yerleştireceği barutla duvarları patlatmayı tasarlıyordu.
Zaten bu yol o bölümde saldırgan orduların kuşatmalarda kullandığı klasikleşmiş bir usuldü.
Bir yandan da etraf doruklardan taş söktürmek, bu taşları limanın ağzına taşıtmak için erlerini seferber etti.
Oysa limanın girişi, aylarca taş taşınsa bile kapatılacak darlıkta değildi.
Giriş engellenemezdi. Deniz doldurma teşebbüsü boşunaydı!
Böyle düşünen İzmir’in şövalyeleri bu bakımdan rahattı. Rodos’tan ve başka üsleriden deniz yoluyla her an yardım gelebilirdi.
Ancak Timur’un gayesi limanın girişini kapatmak değildi.
“O”, bu limanın ağzına taşınan taşlarla, içeri girmek isteyen gemileri batırmak için kullanacağı toplara sağlam taban oluşturmaya çalışıyordu.
Limanın girişi kontrol altına alınınca Rodoslulara yardıma gelen gemiler içeri giremediler, dayanak veremediler. Ancak Kaledekiler de kolay teslim olmadı.
Burçlardan ve surlardan atılan oklarla Timur’un ölen askerleri yığın oldu surların tabanında.
Her zamanki üzere bu savaş da çok kanlıydı.
Topların ısrarla kaleyi dövmesi, lağımcıların barutları ateşlemeleriyle sur duvarları ve kale burçları yıkıldı. Timur’un ordusu İzmir’e girdi.
(Timur’un İzmir Kuşatması’nı gösteren Fars/İran minyatürü, (Bihzad-1467)
Yardıma gelen Rodos Şövalyelerinin gemileri ağır top atışı karşısında limana yaklaşamadı bile.
Çok sertti Orta Asyalı savaşçılar.
Askerler kentte direnenlerin kestikleri başlarını toplarla gemilerin üzerine fırlattılar.
Hatta kellelerden duvar örüldüğü bile argüman edildi.
Gemilerle yardıma gelenler suların üstünde yüzen, onlara hakikat fırlatılan, sur duvarlarına dizilmiş kesik başları görünce ürktüler, dehşete düştüler.
Böyle bir şey görmemişlerdi o güne dek.
Gemileriyle birlikte çekildiler, kaçtılar.
***
Timur, İzmir’i ele geçirdikten sonra Cenevizlilerin (İtalyan-Cenovalı) elinde olan Foça’ya, teslim olmaları için torunu Muhammed Sultan’la haber gönderdi. Yoksa akıbetleri İzmir üzere olacaktı.
Foçalılar da boyun eğdi Timur’a. Bağışlanmalarını istedi. Baç/haraç ödemeyi kabul etti.
(Timur)
***
Timurlenk daha sekiz ay Anadolu’da kaldı.
Anayurduna, Orta Asya’ya yanlışsız yola çıktı.
8 Mart 1403’de, I.Beyazıt’ın mevtini duyunca çok üzüldüğü söylenir.
Tabii ki o kadar aşağıladıktan sonra!
Anadolu’yu siyasal olarak karmakarışık ettikten sonra.
Onu kafeste gezdirmesinden sonra!
Oysa tıpkı lisanı konuşuyor, birebir Peygambere inanıyorlardı.
Başkent Semerkand’a dönünce ülkesinde, yanında getirdiği ganimetlerle büyük gösteriş yaptı.
Ancak hastaydı Timurlenk.
Kesip biçmeye, oburlarının ürettiklerine el koymaya o kadar alışmış olmalıydı ki ülkesine döndükten sonra bile yeni fetihler yapmaktan vaz geçmeyecekti.
Daha evvel üzerine gitmek istediği ancak gerçekleştiremediği bir sefere çıkmak, Çin’in üstüne yürümek istiyordu.
Ondan iki yüz yıl evvel Cengiz Han’ın fethettiği (1215), torunu Kubilay Han’ın imar edip Moğol İmparatorluğunun başşehri yaptığı (1272) Pekin’i, o zamanki ismiyle “Han Balık”ı (Han Şehri) görmek/almak istiyordu belki!
Yola çıktığı 1405 yılında, Ceyhun ırmağı kıyısındaki “Otrar” (Farab) da vefat etti Timurlenk.
Dünya kimseye kalmıyor!
O vakitler “kulunç” denilen ölümcül bir hastalık nedeniyle vefat ettiği söylenir!
Öldüğü “Otrar” tıpkı vakitte büyük Türk ve İslam filozofu ve bilim adamı Farabi’nin doğduğu kentti.
Semerkand’a gömüldü Timur.
(Timur’un mozelesi. Günümüz- Semerkand/ Özbekistan .1403-1404)
***
Timur’un İzmir’e kadar uzanan Anadolu seferi kanlı bir serüvendir.
Eylemleri Anadolu’da yaşanmış şiddetli günlerin şiddetini gösterir.
Zaten savaşın eseri, ne ismine yapılmış olursa olsun “ölüm”dür.
Doğduğu topraklarda, Orta Asya’da dine, dindarlığa, İslam alimlerine çok paha verdiği, usta sanatkarlar elinden görkemli yapılar oluşturduğu halde Timur’un çıktığı seferlerde, kendi soydaşlarına bile yaptığı kıyıcılık o gün için bir zafer üzere görünür fakat öününde sonunda insan kırımıdır.
Savaşmak insanlığın en makus huyudur!
Ne yazık ki “ölüm” de siyasetin bir aracıdır!
Timur’un seferlerini dini yaymak ya da mecburî olarak yeni bir yurt bulmak için yapmadığı da ortadadır.
Amaç; egemenlik, yağma, talan!
Karşısına çıkanlar da insandır demeden; bir canı öldürmek, binbir emekle üretilmiş yapıları yıkıp yok etmek, ellerindeki pahalı varlıkları, hele hele bunu zenginlik; bir kesim toprak, altın, gümüş için yapmak nasıl bir haldir ki!
Bu, “içinde bulunulan vaktin ruhu”dur belki!
“Ne biçim ruhtur bu”!
Ne yazık ki uzun yıllardır çok bedelli düşünürlerin, sanatkarların topluma anlattığı, yönlendirmeye çalıştığı; “insanlık”, “pozitif değerler”; küçük ya da büyük çıkarlar için o gün de ayaklar altına alınmış, bugün de alınıyor.
Oysa, varlık nedeni yaşamak olan insanın kadim istemi “barıştır”.
***
(II.Murat)
Timur’un vefatından ve ordusunun Anadolu’dan çekilmesinden sonra İzmir’de bir müddet güç boşluğu yaşandı.
Geçici olarak bağımsız kalan kent, Timur’un Anadolu beyliklerini ayağa kaldırma siyaseti sonucu bir müddet Birgi-Ödemiş merkezli Aydınoğullarının kontrolünde oldu.
“Fetret Devri” “Ara Dönem” denilen, Yıldırım I.Beyazıt’dan sonra, oğullarından I.Çelebi Mehmet’in (1413-1421) kardeşleriyle olan iktidar hengamesini kazanmasının akabinde Osmanlı Anadolu’ya tekrar egemen oldu. Siyasal birliği sağladı.
İzmir kesin olarak 1424 yılında, Fatih Sultan (II.) Mehmed’in babası II.Murat (1421-1451) tarafından Osmanlının idaresine girdi.
İşte bu türlü sancılı bir süreçtir, “gavur” ve “müslüman” İzmir’e Türklerin yerleşmesi.
Kılıcı yaman Timurlenk Semerkand’dan İzmir’e gülümsüyor olmalı!
(Kaynaklar: Halil İnalcık ( 2013). “Çaka Bey-İzmir Beyliği, 1081-1092”. NTV Tarih, s.48 /// Yahya Lider (2014): Timur, Rodos Şövalyeleri ve Batı Anadolu Seferi, Turkish Studies. s.139-148 /// Nizamüddin Şami (1987): Zafername,TTK YAYINLARI,Necati Lugal Çev,İstanbul. s.318-319 /// ttps://en.wikipedia.org/wiki/Timur ///ttps://tr.wikipedia.org/wiki/Timur /// İsmail Aka (2024):https://islamansiklopedisi.org.tr/timur /// Roy E. Stier (2008): Süper Savaşçı Timurlenk, (nşr. E. Aşuroğlu), Elips Yayınları, Ankara. s. 186-187)
Sefa Taşkın
01.09.2024
Karşıyaka-Dikili/İzmir